İŞLETME MALZEMELERİ VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Yrd.Doç.Dr.Kudret Şevket SAYIN
D.E.Ü.İ.İ.B.F.İşletme Bölümü Muhasebe
Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
1. GİRİŞ
İşletme varlıkları dönen varlıklar ve duran varlıklar olarak iki temel bölümden oluşturmaktadır. Finansal yönetimde “işletme sermayesi” olarak da ifade edilen dönen varlıklar firmanın tam kapasite ile çalışabilmesi, üretime kesintisiz devam edebilmesi, iş hacmini genişletebilmesi, yükümlülüklerini karşılayamama riskini azaltması, olağanüstü durumlarda mali yönden zor durumlara düşmesini önlemesi, faaliyetini kârlı ve verimli biçimde yürütebilmesi açısından büyük önem taşır.[1] Dolayısıyla stokların büyüklüğü, işletme sermayesinin yapısı ve etkin kullanılıp kullanılmadığı konusundaki değerlendirmeyi büyük ölçüde etkiler. Özellikle işletmenin mali analizinde, likidite ve stok devir hızı gibi oranlar, işletme hakkında ilgi taraflara yadsınamaz değerde bilgiler verir. Örneğin yüksek stok devir hızı (yeterli stok seviyesinde), işletmeye daha fazla kâr elde etme olanağı verir.[2] Bilanço kalemlerinin, doğru sınıflandırmalarla gerçek değerleri yansıtmaları bu bakımdan önemlidir.
Bilânçodaki “stoklar” grubunun toplamı kadar, bu hesap grubunu oluşturan stokların niteliği de önemlidir. Çünkü finansal analizde stok yönetimiyle ilgili kararlarda, stokların niteliği, işletmede bulundurulma amaçları dikkate alınmalıdır. Bu nedenle stokları oluşturan hesap kalemlerinin, doğru olarak sınıflandırılmış ve değerlendirilmiş olması, stokların her an gerçek değerleriyle gösterilmesi önemlidir. Varlıkların doğru sınıflandırılarak mali tablolara yansıtılması kadar, muhasebenin varlıkların durumunu ve tutarını hesaplar aracılığıyla her an yansıtılabilmesi de, bir o kadar gereklidir.
Ancak uygulamada işletme malzemesi stoklarının, işletmelerin sanayi sektöründe ya da ticaret sektöründe olmasına göre farklı muhasebeleştirildiği, dolayısıyla mali tablolara da farklı yansıdığı gözlemlenmektedir. Bu çalışmanın amacı, farklı ve çelişkili olarak görülen bu kayıtların doğruluğunu irdelemek ve bize göre doğruluğunu kanıtlamaya çalıştığımız muhasebe kaydını önermektir.
2. STOKLAR
Stoklar, işletmenin normal faaliyet döneminde satılacak, tüketilecek veya faaliyetler içinde değişime uğrayacak maddi mallardır.[3] Tanımdaki stok kavramı, gerek ticaret, gerek hizmet ve gerekse üretim işletmeleri açısında stokların anlamını kapsamaktadır.
Muhasebe Uygulamaları Esasları Genel Tebliği de bir hesap grubu olarak stokları, “...işletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği ilk madde ve malzeme, yarımamul, mamul, ticari mal, yan ürün, artık ve hurda gibi bir yıldan az bir sürede kullanılacak olan veya bir yıl içerisinde nakde çevrilebileceği düşünülen varlıklardan oluşur.[4] Tebliğdeki bu açıklamada, “15 Stoklar” grubu altında yer alan ana hesaplarda muhasebeleştirilmesi gereken stokların “.. satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edinilen maddi varlıklar” dan oluştuğu; bu genel sıralama içerisinde aynı stokun ticaret işletmesi ya da endüstri işletmesi olmasına göre farklı nitelendirilmediği görülmektedir. Zaten stokların muhasebeleştirilmesi, işletmenin faaliyet konusuna göre değil, onun stok olarak taşıdığı özelliğe uygun bir stok hesabında muhasebeleştirilmesini gerektirir.
Tebliğdeki stok kapsamı çerisinde “tüketmek amacıyla” edinilen stokun işletme malzemesi olduğu açıktır. Çünkü işletme malzemesinin özelliği işletme bünyesinde tüketilmesidir. Yine stok kapsamının, ticari amaçla edinilen mallar ve üretimde kullanılacak ilk madde ve malzemelerle sınırlı kalmayıp, işletmede kullanım ya da satış süresi en çok bir yıl olacağı düşünülen tüm diğer stokları da içerdiği anlaşılmaktadır. Öyle ise, işletme faaliyetlerini sürdürebilmek amacıyla tüketilmek üzere satın alınan işletme malzemelerinin de tüketilene kadar bir stok niteliğinde olması sebebiyle “stoklar “grubu içinde yer alan “150. İlk Madde ve Malzeme hesabında muhasebeleştirilmesi uygun olacaktır.
Ancak uygulamada ve literatürdeki bazı kaynaklarda işletme malzemesi stoklarının muhasebeleştirilmesinde ve “150. İlk Madde ve Malzeme” hesabının kullanımında farklılıklar görülmektedir. Bir anlamda yanlışlıklara da neden olan bu ayrı uygulamalar, farklı sektörlerde faaliyetlerde bulunan işletmelerde stokların kapsamının doğru biçimde belirlenebilmesiyle giderilebilecektir.
2.1. İŞLETMELER İÇİN İLK MADDE VE MALZEME STOKLARI
İşletmeler için işletme malzemelerinin ortak özellikleri işletme faaliyeti sürecinde, işletme içinde tüketilecek olmalarıdır. Ancak işletme faaliyetleri endüstri, hizmet ya da ticaret işletmeleri olmalarına göre değişiklikler göstermektedir. Bu nedenle işletme malzemelerinin bir kısmı üretim işletmelerinde, ticaret işletmelerinden farklı amaçla alınmaktadırlar. Bu farklılık da sözkonusu işletme malzemelerinin giderleştirilmesinden kaynaklanmaktadır.
21.1. Endüstri İşletmeleri Bakımından İşletme Malzemesi
Endüstri işletmelerinde maliyet muhasebesi açısından üretimde kullanılan ilk madde ve malzeme giderleri aşağıdaki gibi gruplandırılabilir:
İLK MADDE VE MALZEME
Direkt İlk Madde ve Malzeme Endirekt Malzeme
İlk Madde (Hammadde)Ve Malzeme Yardımcı Malzeme İşletme Malzemesi
Direkt ilk madde (hammadde) mamulün özünü oluşturan ve ne kadar tüketilerek mamulün bünyesinde ne kadar bulunduğu belirlenebilen ana maddedir[5]. Örneğin imal edilen ahşap bir yemek odası takımının hammaddesi kereste türüdür. Bilindiği gibi mamul maliyetine yükleneceği zaman hammadde gideri 710. Direkt İlk madde ve Malzeme Gideri hesabında muhasebeleştirilmektedir.
Yardımcı malzeme ise, genel anlamda mamulün bünyesine girmekle birlikte mamulün ana unsuru olmayan malzemelerdir. Genelde yardımcı malzeme endirekt malzeme grubunda değerlendirilir. Ancak, maliyet gideri olarak yardımcı malzeme giderleri hesaplanırken, her mamul başına kullanım miktarı kesin olarak saptanabiliyorsa, 710. Direkt İlk madde ve Malzeme Gideri hesabında giderleştirilmesinin; yok eğer mamul birimi başına kullanılan miktar ve değeri net olarak saptanamıyor ve ancak bir dağıtım anahtarı kullanılarak mamule yüklenebiliyorsa bu yardımcı malzemelerin de endirekt malzeme gideri olarak 730. Genel Üretim Giderleri hesabında giderleştirilmesinin daha uygun olacağını söyleyebiliriz. Yemek takımı örneğinde kapak kulpları, kapak menteşeleri mamul birimi için standart adette olacağı için 710. Direkt İlk madde Ve Malzeme Gideri hesabında muhasebeleştirilebilirken, kullanılan boya vernik, tutkal, çivi ve vida gibi genel olarak o seri üretimde topluca kullanılan yardımcı maddeler de 730. Genel Üretim Giderleri hesabında muhasebeleştirilebilir.
Endüstri işletmeleri açısından işletme malzemesi üretimin aksamadan sürdürülebilmesi için yağlayıcı maddeler, makine yağı gibi tüketilmesi gereken maddelerdir.[6]
O halde işletme malzemesi; üretim işlemi sırasında mamulün bünyesine girmemekle beraber onsuz da mamulün elde edilmesi olanaksız olan ve dolayısıyla üretimi kolaylaştıran her türlü malzeme olarak tanımlanabilir. Örneğimizdeki ahşap takımın üretimi sırasında kullanılan zımpara kağıdı, boya ve verniğin tatbikinde kullanılan fırça birer işletme malzemesi olduğu gibi, tam maliyet sistemini uygulayan işletmelerde örneğin işçi yemekhanesinde pişirilen yemek için kullanılan malzeme de 150. İlk Madde ve Malzeme hesabında muhasebeleştirilip, kullanıldıkça işletme malzemesi olarak 730. Genel Üretim Giderleri hesabında giderleştirilmelidir.[7]
Yine endüstri işletmelerinde işletmenin üretim eyleminin yanısıra işletme faaliyetleri için tükettiği her türlü kırtasiye, temizlik, gıda, yakacak v.b. malzeme de 150. İlk Madde ve Malzeme hesabında stok olarak izlenmelidir. İşletme malzemesinin üretim amacı dışında tüketilen kısmı tüketildikleri fonksiyona göre “750 Araştırma ve Geliştirme Giderleri” veya “760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri” veya “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabına borç yazılarak giderleştirilirler.
İşletme malzemesinin maliyet hesaplarına buraya kadarki kaydı, 7/A seçeneğine göre gösterilmiştir. Eğer işletme 7/B seçeneğini benimsemiş olsaydı, işletme malzemesinin hangi fonksiyonların gerçekleşmesi amacıyla tüketildiğine bakılmaksızın tüm işletme malzemesi tüketimi “790 İlk Madde ve Malzeme Giderleri” hesabına borç kaydedilerek yapılacaktır. Bu hesap altındaki toplam işletme malzemesi giderlerinin üretim maliyeti ve gelir tablosu hesaplarına yansıtılarak aktarılması ise ayrıca düzenlenecek olan bir “maliyet dağıtım tablosu”nun yardımıyla sağlanabilecektir.
21.2. HİZMET İŞLETMELERİ BAKIMINDAN İŞLETME MALZEMESİ
Hizmet işletmeleri bakımından da işletme malzemesi, hizmetin sürdürülebilmesi için tüketilen malzemelerdir. Örneğin bir restaurant için mutfakta tüketilen yakacak (fuel oil, likid gaz v.b) malzemeler, temizlik malzemeleri, deterjan, kâğıt peçete v.b; sağlık işletmelerinde tüketilen tıbbi sarf malzemeleri (pamuk, gazlı bez, sargı bandı, enjektör v.b.) işletme malzemeleridir.
Hizmet işletmelerinde, hizmetin sunumuyla doğrudan ilgili olan ya da işletme olarak faaliyetini sürdürebilmek için tüketilmek zorunda olunan her türlü malzemenin, satın alındığında stok olarak 150. İlk Madde ve Malzeme hesabında muhasebeleştirilmesi gerekir. Tüketildikçe, hizmet sunumuyla doğrudan ilişkili olan ve hizmet maliyetine yansıtılacak olan işletme malzemeleri 740. Hizmet Üretim maliyeti hesabına, hizmet sunumu amacı dışında işletme faaliyetini sürdürebilmek amacıyla tüketilen işletme malzemeleri de, tüketildikleri amacın fonksiyonuna uygun olarak ya “750. Araştırma ve Geliştirme Giderleri” hesabına, ya “760. Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri” hesabına ya da “770. Genel Yönetim Giderleri” hesabına borç kaydedilerek giderleştirilirler. 7/B seçeneğinde yapılması gereken kayıtla ilgili açıklama “Endüstri İşletmeleri Bakımından İşletme Malzemesi” başlığı altında yapıldığı ve aynı yaklaşımın hizmet üretim işletmelerinde de geçerli olduğu için burada tekrarlanmamıştır.
21.3. TiCARET İŞLETMELERİ BAKIMINDAN İŞLETME MALZEMESİ
Ticaret işletmelerinde de kuşkusuz ki türlü kırtasiye, temizlik, gıda, yakacak v.b. işletme malzemesi tüketilmektedir. Yine bu işletme malzemelerinin genellikle toptan alınarak, stoklandığı da bir gerçektir. Ancak uygulamada büyük çoğunlukla, işletmenin ana faaliyet konusu “üretim” değilse bu stokların 150 nolu hesaba yazılmasının yanlış olduğu kanısı yaygındır ve bu hesabın “ilkmadde ve malzeme” sözleriyle isimlendirilmesi kanıt gösterilerek, sadece üretimde kullanmak amacıyla alınmış olan ilk madde ve malzemenin yazılacağı savunulmaktadır. Bu düşüncenin haklılığını varsayarak “150. İlk Madde ve Malzeme Hesabı” yerine kullanılacak hesabın ya da hesapların hangisi olabileceğini düşünelim. Bu soruya yanıt olarak da uygulamada kullanıldığı görülen hesaplara yapılan kayıtların doğruluğunu irdeleyelim.
2.2. İŞLETME MALZEMESİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Yukarıdaki paragraflarda, işletme malzemelerinin sektörel değişikliğe göre nasıl algılandığı belirtilmeye çalışıldı; özellikle sorunun ticaret işletmelerinde muhasebeleştirilmesinde olduğu görüldü. Genelde işletme malzemesi alındığında endüstri işletmelerinde stok hesaplarına kaydedilirken, diğer işletmeler de farklı hesaplarda muhasebeleştirilmektedir. Bu farklılık irdelenerek doğru muhasebe kaydının hangisi olduğu aşağıdaki başlıklar altında irdelenmeye çalışılmıştır.
22.1. İŞLETME MALZEMESİNİN GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HESABINDA MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Uygulamada çoğu kez işletme malzemesinin dönem içerisinde “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabına borç kaydedilerek giderleştirildiği görülmektedir. İşletme malzemesinin alımı anında doğrudan bir gider hesabında muhasebeleştirilmesinin gerekçesi olarak “alınan malzemenin, içinde bulunulan dönem sonuna kadar tüketilerek zaten gider yazılacağı” savunması yapılmaktadır. Oysa bu uygulamayla, dönem içinde düzenlenecek olan aylık mizanlarda hesap tutarları ve hesap kalanları fiili durumu göstermeyecek, dolayısıyla bu da “dönemsellik kavramı”nın ve “tam açıklama kavramı”nın yanısıra 13 nolu muhasebe standardının da çiğnenmesi anlamına gelecektir. Çünkü, 13 nolu muhasebe standardı, “Stok, işletme faaliyetlerinde kullanılmak veya satılmak üzere bulundurulan fiziki varlıklardır.”[8] ifadesi ile işletme malzemesinin de stoklar içerisinde gösterilmesi gerektiğini kastetmektedir. Dönem içinde doğrudan gider yazılmasıyla ortaya çıkacak bu hata bilânço gününde kullanılmayan işletme malzemesi stoklarının ilgili stok hesabına alınmasıyla giderilmiş olur. Ama bu, adeta sondan başa doğru bir işlem yapmaktır. Nitekim muhasebenin temel fonksiyonlarında birisi, işletmenin varlıklarındaki her türlü değişmeyi anında hassas biçimde izlemektir. Muhasebe bu değişimi anında ve hassas biçimde hesaplarına yansıtabildiği ölçüde fonksiyonunu o denli başarılı biçimde yerine getiriyor demektir; dolayısıyla işletmenin iç kontrol sisteminin yeterliliğinin de bir göstergesidir.
22.2. İŞLETME MALZEMESİNİN “DİĞER STOKLAR” HESABINDA MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Uygulamada bir başka yaklaşım da ticaret işletmelerinde, işletme malzemelerinin tüketilmeden önce mevcut olması sebebiyle stoklar arasında gösterilmesi gerektiği, ancak üretim işletmesi olmaması nedeniyle bunların “ilk madde ve malzeme” gibi düşünülemeyeceği savunularak; işletme malzemesi alımlarının “157. Diğer Stoklar” hesabında muhasebeleştirildiği görülmektedir. Oysa 1 nolu M.S.U.E.G.Tebliğine bakıldığında 157 no’lu Diğer Stoklar hesabının niteliği “Yukarıdaki stok kalemlerinin (150, 151, 152 ve 153 nolu hesaplar kastedilmektedir) hiçbirinin kapsamına alınamayan ürün, artık ve hurda gibi kalemler bu hesap grubunda yer alır.” biçiminde açıklanmaktadır. Bu açıklamadan da 157 no’lu Diğer Stoklar hesabının (varsa) artık ve hurdalar için ayrılmış olduğu ve bu tanımlamaya girmeyen işletme malzemeleri için kullanılamayacağı açık olarak anlaşılmaktadır.
Diğer yandan, işletme malzemesinin 157. Diğer Stoklar hesabına kaydedilerek, sonuçta stokların bilançoda doğru tutarla gösterilmiş olması da yeterli değildir. Çünkü ayrıntılı bilanço kalemlerinin ve dönem içi hesap kalanlarının açıklık ve doğruluk ilkeleri gereğini yerine getirmelidir.
22.3. İŞLETME MALZEMESİNİN “GELECEK DÖNEMLERE AİT GİDERLER” HESABINDA MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Bazı kaynaklarda dönem içerisinde alınan işletme malzemesinin doğrudan, 180 Gelecek Aylara Ait Giderler ya da “280. Gelecek Yıllara Ait Giderler” hesabına borç yazılarak stok karakterli hesabın, peşin bir gidermiş gibi aktifleştirildiği görülmektedir. Bu kayıtın da muhasebe mantığı yönünden ve kuramsal açıdan sakıncalı olduğunu savunmadan önce “gider, ödeme ve peşin ödenmiş gider” kavramlarına kısaca değinmekte yarar vardır.
Bilindiği gibi, aktif (işletme varlıkları) mevcutlar ve alacaklar gibi iki temel unsurdan oluşur. Mevcutlar, işletmede fiilen var olan varlıklarken; alacaklar, bir mevcut olarak işletmeye sonradan gelecek olan, ya da gelecekte işletmeye yarar sağlayacak olan hakların parasal değeri olarak ifade edilir. Dolayısıyla varlıklar, mevcutlar ve maddi olmayan aktifler olarak da ifade edilebilmektedir.
Hakların bir kısmı, belirli vadeler sonunda işletmeye bir mevcut olarak dönecek olan varlıklar olurken, bir kısmı da aktifteki bir tükenişin, gerçekleştiği dönemde tamamının gider yazılması yerine, dönemlere dağıtılarak taksit taksit, (amorti edilerek) giderleştirilmesi amacıyla bir varlık unsuru imiş gibi aktifleştirilmiş giderlerdir.
Gider Kavramı;
Gider kavramıyla ilgili pek çok tanıma rastlamak olası; örneğin gider, bir hesap dönemindeki mal ve hizmet tüketiminin para karşılığı tutarıdır;[9]
Giderler, ödemelerin “değer tüketimine yönelik dağılımıdır”.[10]
Gider, işletmenin varlığını, faaliyetlerini sürdürebilmesi ve gelir elde edebilmesi için belli bir hesap döneminde kullandığı veya tükettiği mal veya hizmetlerin parasal değeridir.[11]
Gider, işletme içinde gerek üretimle ilgili olarak, gerekse üretim dışında meydana gelmiş bulunan her türlü değer kayıplarıdır.[12]
Yukarıdaki tanımlardan yola çıkarak bir tanım yapacak olursak; gider, işletmenin belirli bir dönem içerisinde aktifindeki bir varlığı gelir elde etmek veya bir başka fayda sağlamak amacıyla, o varlıktan aynı biçimde tekrar yararlanamamak üzere kullanmasının veya tüketmesinin parasal değeridir.
Tanımların ortak özelliği, işletmeye ait bir varlığın (mevcut ya da alacak olabilir) yok oluşu, işletmeden gidişidir. Bu yok oluş kullanım olarak bir başka varlığa dönüşüm biçiminde olabilir (hammaddenin kullanılarak mamule dönüşümü, maliyet gideri) ya da tükenme biçiminde olabilir (örneğin, yakıtın tüketimiyle ısı elde etme, kırtasiye kullanımıyla bir iş görme).
Ancak yukarıdaki tanımımızdan önceki, ikinci sıradaki tanımda “ödeme” kavramının da kullanıldığı görülmektedir. Özellikle maliyet muhasebesi ve yönetim muhasebesi konusunda yazılmış olan eserlerde ödeme ve gider kavramlarının farklılığı irdelenerek vurgulanmaktadır. Bu kavramlar aynı zamanda finansal muhasebede mali nitelikli işlemlerin doğru olarak irdelenebilmesi için de bilinmesi ve dikkate alınması gereken kavramlardır.
Ödeme Kavramı;
Ödeme; bir malın, hizmetin yani bir faydanın satın alınması ya da bir borcun kapatılması için yapılan aktif çıkışıdır. Burada dikkat edilmesi gereken özellik, daha önceden alınmış ve hatta satılarak ya da tüketilerek bir şekilde faydaya dönüşmüş bir varlığın bedelinin sonradan ödenebileceği gibi (borç ödemesi), henüz elde edildiği halde ya da hak edildiği halde kullanılmamış veya tüketilmemiş bir mevcudun ya da hakkın önceden bedelinin ödenmesi konusudur. Yani yapılan ödeme döneme ait olmayabilir. Ama ödeme yapıldığı dönemde içerisinde bedeli ödenen varlık tüketilmiş de (gidere dönüşmüş de) olabilir .[13] Giderde ise yaşanan dönem içerisinde bir aktif tükeniş ya da dönüşüm (kullanımdan dolayı) söz konusudur. Hatta ödemesi henüz yapılmamış borçla alınmış bir varlık, gidere dönüşmüş olabilir ve o dönemin maliyet unsuru ya da faaliyet gideri olabilir.
“Peşin ödenmiş giderler satın alınmış fakat bilânçonun düzenlenme tarihinde tümü tüketilmemiş veya kullanılmamış bulunan hizmetleri veya iktisadi değerleri ifade ederler. Bu çeşit değer kayıpları özellikleri gereği giderdirler. Fakat sözkonusu faaliyet giderlerinin o faaliyet döneminin gideri olarak gider hesabına, tüketilmemiş kısmının ise peşin ödenmiş gider kalemi adı altında bilânçonun aktifine göndermek gerekecektir. Başlıca peşin ödenmiş gider kalemleri, peşin ödenmiş kira, peşin ödenmiş vergi, peşin ödenmiş reklam v.s. dir.” [14]
Yukarıda tırnak içerisinde aynen alıntı yapılan eserdeki mantıktan ve kavram anlayışından eserin basıldığı günden bu yana bir değişiklik olmamıştır; olamaz da, çünkü kavramların niteliği ve işlevi değişmemiştir. Değişen, sadece bu kavramların tanımlanarak hesap isimlerinin belirlenmesi ve böylece tüm işletmeler için standart hale getirilmesidir. Yukarıdaki paragrafta peşin ödenmiş giderlere verilen örneklere dikkat edildiğinde hiç birisinin mevcut olmadığı, günümüzde bu ödemelerin “180.Gelecek aylara ait giderler” ve “280.Gelecek yıllara ait giderler” hesapları ile “193. Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar” “295. Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar” hesabında izlendiği hemen anımsanacaktır.
“180.Gelecek Aylara Ait Giderler” ve “280.Gelecek Yıllara Ait Giderler” hesabı gelecek dönemlerde kullanılacak bazı hakların ya da faydanın bedelinin şimdiden ödenmesi karşılığı çalışan hesaplardır. Zaten 1 nolu tebliğde de 180. Gelecek Aylara Ait Giderler hesabı “işletme tarafından peşin ödenen ve cari dönem içinde ilgili gider hesaplarına kaydedilmemesi gereken, gelecek dönemlere ait giderlerin izlenmesi için kullanılan hesaptır” biçiminde açıklanmıştır.[15]
Peşin yapılan ödemelerin gidere dönüşmesi gelecek dönemlerde olacaktır; o halde bu hesaplara yapılan kayıtlar gerçekten bir aktif tükenişin bedeli olarak yapılan gider kaydı değil, gelecek dönemde kullanılarak giderleşecek bir hakkın şimdiden satın alınması, bedelinin de peşin olarak ödemesidir. Gelecekte sağlanacak bir fayda için yapılan ödeme, bu dönem içinde bir nakit çıkışına neden olmuştur, ama bir gider değildir; gerekirse, geri talep edilebilecek bir hak (alacak) olarak değerlendirilebilir. (Örneğin, kira kontratının iptal edilerek peşin ödenen kira bedelinin mülk sahibinden istenmesi.)
Gerek peşin ödenen gider kavramıyla ilgili, gerekse “180.Gelecek Aylara Ait Giderler” hesabının tebliğdeki niteliği ile ilgili açıklamalarda, bu hesabın işletmede henüz kullanılmamış ya da tüketilmemiş herhangi bir stokun, hele hele gelecek bir zaman içinde tüketilecek işletme malzemesi stokunun yazılabileceği konusunda bir ifade ya da ima dahi yoktur. Öyle ise ne tür işletme olursa olsun işletme malzemesi stoklarının “180.Gelecek Aylara Ait Giderler” hesabında muhasebeleştirilmesi en azından hesapların ve mali tabloların tam açıklık ve doğruluk ilkesini çiğnemektir. Ayrıca muhasebenin temel mantığı içerisinde aktifi oluşturan mevcutlar ve alacaklar bölüşümü de gözardı edilerek, mevcut bir değer alacak (bir hak) olarak kabul edilmiş olmaktadır.
22.4. İŞLETME MALZEMESİ STOKLARININ “İLK MADDE VE MALZEME” HESABINDA MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Çalışmanın bu bölümüne kadar, işletme malzemesi alımlarının değişik kayıtlarının hatalı olduğu açıklanmaya çalışılarak, işletme malzemelerinin tüketilmeden önce işletmenin mevcut varlıkları olarak nitelenmesi gerektiği vurgulandı. Ticaret işletmelerinde de işletme faaliyeti içinde veya faaliyet dışında bir amaçla tüketilecek işletme malzemesinin stoklar grubu içerisinde değerlendirilmesi ve “150 İlk Madde ve Malzeme“ hesabında muhasebeleştirilmesi gerekmektedir.
“İşletmeye hizmet süresi ne olursa olsun, işletme faaliyetleri için gerekli bulunan mal ve hizmetlerin hepsi, elde edildikçe işletmenin aktiflerini teşkil eder......Böylece, tevzi (dağıtım) kamyonu için satın alınan benzinle dolu bir varil, satın alındığı anda, müşterilere mal tevzi ederken bir iki gün içinde tamamen istihlâk edilecek olmakla beraber, yine de elde edilen bir aktif kalemini teşkil eder."[16]
Alıntının yapıldığı ve ilk baskısı 1938 yılında yapılan bu eserde, o yıllarda bile muhasebenin anlık doğru bilgi vermesi gereği ve gereksinimi sonucu cari dönemde tüketilecek stokların aktifleştirilmesinin önemi üzerinde durulmaktadır. Bu çok doğaldır; çünkü muhasebenin fonksiyonu tarihi süreç içerisinde değişmemiş, eksilmemiş ama artarak gelişmektedir. Bu paragrafta, alınan benzinin tüketilmeden giderleştirilmeyip, aktifleştirilmesinin gerektiği belirtilmektedir. “İşletme malzemesi de alındığında tüketilmeden önce 180 Gelecek Aylara Ait Giderler hesabına kaydedilerek aktifleştirilmiştir.” biçiminde karşı sav sürülebilir. Ancak, işletme malzemesi tüketilene kadar stoklanabilir bir mevcuttur.
1 Nolu M.S.U.G.T’de 150 İlk Madde ve Malzeme hesabının niteliği şöyle açıklanmaktadır;
”Üretimde veya diğer faaliyetlerde kullanılmak üzere işletmede bulundurulan hammadde, yardımcı madde, işletme malzemesi ve diğer malzemelerin izlendiği hesaptır.
İşleyişi: Satın alındıkları ya da üretildikleri maliyet bedeli ile bu hesabın borcuna, üretime verildiğinde, tüketildiğinde, satıldığında veya devredildiğinde ise hesabın alacağına kaydedilir.”
150 İlk Madde ve Malzeme hesabının kapsamında hangi tür stokların yer aldığı ve bunların tanımı şöyle verilebilir;
“Hammadde: İlk defa üzerinde değişim işlemleri uygulanan ve üretilen şeyin bünyesini oluşturan maddeler(kumaş üretiminde pamuk gibi)
İlk madde: Üzerinde değişim işlemleri uygulanan ve üretilen şeyin bünyesini oluşturmamakla birlikte üretilmesine katkıda bulunan maddeler (kumaş üretiminde iplik gibi)
Yardımcı madde: Üretilen şeyin bünyesini oluşturmamakla birlikte, üretilmesine katkıda bulunan maddeler, (kumaş üretiminde boya gibi)
İşletme malzemesi: Mal ve hizmet üretim faaliyeti sırasında tüketilen maddeler(bakım işinde kullanılan yağ gibi)
Ambalaj malzemesi: Ürünün muhafaza edilmesi ve müşteriye ulaştırılması için bir defa kullanılan ve alıcıdan geri alınması söz konusu olmayan maddeler.(peynir üretiminde teneke gibi)
Diğer maddeler: İşletme çalışmaları sırasında tüketilen, yukarıda sayılanlar dışındaki maddeler (kırtasiye, ampul, sabun gibi)” [17]
Çalışmanın daha önceki bölümlerinde yukarıdaki bazı kavramların tanım ve açıklamaları yapıldığı halde burada kaynak gösterilen eserden 150 no’lu hesap kapsamında geçen kavramlarla ilgili tanımlamalar özellikle alınmıştır. Çünkü gerek tebliğdeki açıklamalarda gerekse alıntı yapılan eserdeki tanımlamalarda 150 no’lu hesabın, salt üretim işletmelerinde ve üretimde kullanılacak, tüketilecek madde ve malzeme stoklarının kaydedileceği kanısını uyandıracak bir ifade bulunmamaktadır. Ancak bizim daha önce yaptığımız işletme malzemesi tanımı, alıntı yaptığımız eserdeki sınıflandırmaya göre “diğer malzeme” kapsamında yer almaktadır. Kuşkusuz bu bir sorun değildir, çünkü farklılık aynı ana hesabın altında açılacak olan yardımcı hesap adında görülmektedir. Yani ticaret işletmeleri, faaliyetleri sırasında tüketmek üzere aldıkları malzemeleri ister “işletme malzemesi” isterse “diğer madde” olarak nitelesin her koşulda 150 İlk Madde ve Malzeme hesabına stok kayıt etmek durumundadırlar. Zaten, üretim yapan bir işletme de, örneğin yakacak maddesini ilk madde ve malzeme hesabına borç yazarak stoklara alıp, tüketilen kısmı kadar değeri genel üretim giderleri ve faaliyet giderleri hesaplarına gider yazmak hatalı olmazken, aynı yakacak maddesini ticaret işletmesinde stok gibi görmeyip, gelecek döneme ait bir giderin bedelinin şimdi ödenmesi gibi düşünerek, mevcut olan yakacak maddesini yok saymak, ilk madde ve malzeme hesabına kaydının hatalı olduğunu savunmak bir ikilemdir.
Tebliğde hesabın işleyişi hakkındaki açıklamada tanımda sıralanan “..hammadde, yardımcı madde, işletme malzemesi ve diğer malzemelerin üretim amacı dışında da değerlendirilebileceği “....üretime verildiğinde, tüketildiğinde, satıldığında veya devredildiğinde ise hesabın alacağına yazılır” İfadesinden de, bu hesabın üretim amacı dışında elde tutulan malzemeler için de kullanılacağı anlaşılmaktadır.
İlk madde ve malzeme hesabının borç ve alacak tarafları aşağıdaki gibi çalışır;
150- İLK MADDE VE MALZEME HESABI
BORC
ALACAK
Dönem Başı Stoku
Üretim işletmelerinde üretimle doğrudan ya da dolaylı olarak kullanılan/tüketilen ilkmadde, malzeme, yardımcı malzeme, ambalaj malzemesi, işletme malzemeleri,
Üretim veya diğer faaliyetlerde (ticari faaliyet konusunda, olağan ve olağandışı diğer faaliyet konusunda) kullanmak ya da tüketmek üzere satın alınan ilkmadde, yardımcı madde, işletme malzemesi ve diğer malzemelerin alış bedelleri
Ticaret işletmelerinde, faaliyetle doğrudan yada dolaylı olarak tüketilen işletme malzemeleri
İşletmeye mal ediliş sırasında yapılan komisyon, nakliye, sigorta, boşaltma, montaj ve alım sonrası olumsuz kur farkları
Alış iadeleri
Envanter günündeki sayım ve tesellüm fazlaları
Envanter günündeki sayım ve tesellüm noksanları,
Gelecek yıllar ihtiyacı stoklardan, dönem stoklarına yapılan devir
Yabancı para üzerinden satın alımlardan sonra ortaya çıkan olumlu kur farkları
Gelecek yıllar ihtiyacı stoklar/ elden çıkarılacak stoklar hesabına devredilenler ile ihtiyaç fazlalığı, tasfiye v.b nedenlerle satılan ilk madde ve tüm malzemeler
Üretimden çekilen ya da geri gelen ilk madde, malzeme ve yardımcı malzemeler.
Dönem Sonu Stoku
Buna göre, işletme malzemesi stokları 150 İlk Madde ve Malzeme hesabının altında aşağıda açılıma ya da amaca uygun biçimde gibi yardımcı hesaplar açılarak stok kaydedilebilir;
150. İlk Madde ve Malzeme Hesabı
150.01. İşletme Malzemesi
150.01.01. Kırtasiye Malzemesi
150.01.02. Temizlik Malzemesi
150.01.03. Yakacak Malzemesi
150.01.04. Ambalaj Malzemesi
150.01.05. Yiyecek Malzemesi
Kuşkusuz yukarıdaki alt hesap isimleri örnek olarak verilmiştir ve bu alt hesapların altında malzeme türlerine göre de alt hesaplar açmak olanaklıdır.
224.1. İŞLETME MALZEMESİNİN MUHASEBE KAYITLARI
İşletme malzemesi alındığında hem ticaret ve hizmet işletmelerinde hem de endüstri işletmelerinde “150 İlk Madde ve Malzeme” Hesabına yapılması gereken kayıt şöyle olacaktır;
150 İLKMADDE VE MALZEME HESABI XXX
191 İNDİRİLECEK K.D.V. HESABI XX
BİLANÇO HESABI XXX
İşletme malzemesinin tüketilen kısmı benimsenen stok değerleme yöntemlerinden (gerçek maliyet, aritmetik ortalama maliyet, LIFO veya LIFO yöntemlerinden) birine göre değerlenerek ilgili üretim ya da faaliyet gideri hesabına borç, işletme malzemesi stoku hesabına alacak kaydedilerek muhasebeleştirilir.
Endüstri İşletmelerinde İşletme Malzemesi Tüketiminin Kaydı
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
750 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
HESABI XXX
760 PAZARLAMA,SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ
HESABI XXX
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HESABI XXX
veya(7/B seçeneğine göre)
790 İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ XXXXXX
150. İLK MADDE VE MALZEME HESABI XXXXXX
150.01. İŞLETME MALZEMESİ
150.01.01. Kırtasiye Malzemesi
150.01.02. Temizlik Malzemesi
150.01.03. Yakacak Malzemesi
150.01.04. Ambalaj Malzemesi
Hizmet Üretim İşletmelerinde İşletme Malzemesi Tüketiminin Kaydı:
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ
750 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
HESABI XXX
760 PAZARLAMA,SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ
HESABI XXX
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HESABI XXX
veya(7/B seçeneğine göre)
790 İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ XXXXXX
150. İLK MADDE VE MALZEME HESABI XXXXXX
150.01. İŞLETME MALZEMESİ
150.01.05. Yiyecek Malzemeleri
150.01.05.01. Sebzeler
150.01.05.02. Etler
150.01.05.03. Meyveler
150.01.05.04. İçecekler
150.01.05.....v.d.
Ticaret İşletmelerinde İşletme Malzemesi Tüketiminin Kaydı:
750 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
HESABI XXX
760 PAZARLAMA,SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ
HESABI XXX
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HESABI XXX
veya(7/B seçeneğine göre)
790 İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ XXXXXX
150. İLK MADDE VE MALZEME HESABI XXXXXX
150.01. İŞLETME MALZEMESİ
150.01.01. Kırtasiye Malzemesi
150.01.02. Temizlik Malzemesi
150.01.03. Yakacak Malzemesi
150.01.04. Ambalaj Malzemesi
150.01.05. v.d.
Yukarıdaki muhasebe kaydı, ticari mallar ve hammadde stokları için tutulan stok kartları, işletme malzemesi stokları için de düzenlenmek süretiyle, işletme malzemesinin kullanıldığı tarihte gider yazılarak aralıksız envanter yöntemine göre muhasebeleştirilmesi olanaklıdır. Yine de uygulamada işletme malzemesinin her kullanımında, aralıksız envanter kaydına göre muhasebeleştirmek külfetli gelebilir. Bu durumda, bilânço günündeki sayım envanteri sonunda saptanan işletme malzemesi stoku, benimsenen değerleme yöntemine göre belirlenen birim maliyetle değerlenerek dönem sonu stok değeri hesaplanır. Hesaplanan dönem sonu işletme malzemesi stok değeri, işletme malzemesi hesabının borç toplamından çıkarılarak, dönem içerisinde tüketilen işletme malzemesi tutarı bulunur. Bulunan bu değerin ilgili gider hesabına borç, 150.İlkmadde ve Malzeme Hesabına alacak yazılarak aralıklı envanter yöntemine göre dönem sonunda giderleştirilmesi de olanaklıdır.
3. SONUÇ:
Muhasebe sürecinin tümünde genel kabul görmüş muhasebe ilke ve kavramları gözetilmesiyle muhasebe bilgilerinin doğru, açık ve konu hakkında ilgi tarafları aydınlatıcı bilgiler vermesi sağlanabilir. Mali tablolarda yer alan kalemler de M.S.U.G.Tebliğindeki hesap planında yer alan hesapların değerlerinden oluştuğuna göre, hesapların tebliğ hükümlerine uygun olarak çalıştırılması halinde dönem sonu bilgileri de doğru olarak elde edilmiş olacaktır.
İyi niyetle, ama bilgisizlik ya da yanlış anlamadan dolayı hesapların yanlış kullanımları sonucunda mali tablolardaki değerler de yanlış olacaktır. Ancak bilançoda gelecek dönemde tüketilerek gidere dönüşecek (dolayısıyla bir fon girişi) sağlamayacak bir stokun likidite analizinde dikkate alınıp alınmayacağı tartışılabilir. Eğer gidere dönüşecek stokların likidite analizinde dikkate alınmaması gerektiği yaklaşımıyla hareket edilecekse, kuşkusuz bu stok tutarının dönen varlık toplamından indirilmesiyle sorun giderilmiş olacaktır.
Sonuç olarak hesap planında yer alan her hesap, hangi tür işletme olursa olsun aynı anlamı taşımalıdır ve bir hesap tüm işletmelerde aynı amaçlar için kullanılmalıdır. Ancak hesap planını, bulunduğu sektördeki faaliyetine ve gereksinimine uygun olan alt hesaplardan oluşturmalıdır. Yani hesapların işlevini işletme kendi amacına uydurmamalı, amacına ve fonksiyonuna uygun hesaplar seçmelidir.
KAYNAKÇA
AKDOĞAN , Nalan; Tekdüzen Muhasebe Sisteminde Maliyet Muhasebesi Uygulamaları, Ankara-1995
AKDOĞAN, N. – O. SEVİLENGÜL; Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğine Göre Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulaması,3.baskı,İstanbul SMMMO Yayınları no.7,İstanbul-1994
AKGÜÇ, Öztin; Finansal Yönetim, Muhasebe Enstitüsü Yayın no:63,6.baskı.Avcıol Yayınevi,İstanbul-1994.
BURSAL, Nasuhi; Maliyet Muhasebesi, İ.Ü.Yayın no;2191,İstanbul – 1976.
CEYLAN, Ali; İşletmelerde Finansal Yönetim, Ekin Kitabevi, Bursa-2000.
HAHN-WILKENS; Buchhaltung und Bilanz,R. Oldenburg Verlag GmbH, München-1990.
MPM – REFA,İş Etüdü Yöntem Bilgisi, Maliyet Muhasebesi İş Düzenleme Kitap 3, Ankara-1991
MPM-REFA.İş Etüdü Uygulamalarında Maliyet Muhasebesi, Ankara-1991.
Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği,Sıra no:1 26.12.1998 gün 21447 Mükerrer Sayılı Resmi Gazete
PATON ve diğerleri; Muhasebenin temelleri (essentials of accounting), çev. Mustafa Aysan, İktisat Fak. İşletme İktisadı Enstitüsü Yayınları, Sermet Matbaası, İstanbul-1964.
PEKİNER, Kamuran; İşletme Denetimi, İstanbul Üniversitesi Yayın no:3271,Fatih Yayınevi İstanbul-1984.
USLU, Selçuk; Maliyet Muhasebesi, 2.baskı,Çözüm Yayıncılık, A.Ş. no:1,Ankara-1985.
Türkiye Muhasebe Standartları 2000 Türkiye Muhasebe Standartları ve Denetim Standartları Kurulu (TMUDESK),TÜRMOB Yayın No 95, TMUDESK seri no:2Ankara-2000.
YÜKÇÜ, Süleyman; Maliyet Muhasebesi, Anadolu Matbaacılık, İzmir-1998.
[1] AKGÜÇ, Öztin; Finansal Yönetim, Muhasebe Enstitüsü Yayın no:63,6.baskı.Avcıol Yayınevi,İstanbul-1994.s.193
[2] CEYLAN, Ali; İşletmelerde Finansal Yönetim, Ekin Kitabevi, Bursa-2000. S. 46
[3] PEKİNER, Kamuran; İşletme Denetimi, İstanbul Üniversitesi Yayın no:3271,Fatih Yayınevi İstanbul-1984.s.26
[4] Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği, no:1
[5] USLU, Selçuk; Maliyet Muhasebesi, 2.baskı,Çözüm Yayıncılık, A.Ş.no:1,Ankara-1985.s.54
[6] HAHN-WILKENS; Buchhaltung und Bilanz,R. Oldenburg Verlag GmbH, München-1990. S.31
[7] AKDOĞAN , Nalan; Tekdüzen Muhasebe Sisteminde Maliyet Muhasebesi Uygulamaları, Ankara-1995, s.200
[8] Türkiye Muhasebe Standartları 2000 Türkiye Muhasebe Standartları ve Denetim Standartları Kurulu (TMUDESK),TÜRMOB Yayın No 95, TMUDESK seri no:2Ankara-2000.s.205.
[9] MPM – REFA,İş Etüdü Yöntem Bilgisi, Maliyet Muhasebesi İş Düzenleme Kitap 3, ,s.1.1.1.2
[10] MPM-REFA.İş Etüdü Uygulamalarında Maliyet Muhasebesi, , Ankara-1991, s.3.9
[11] YÜKÇÜ, Süleyman; Maliyet Muhasebesi, Anadolu Matbaacılık, İzmir-1998.s.43
[12] PEKİNER, Kamuran;a.g.e.s.48
[13]BURSAL, Nasuhi; Maliyet Muhasebesi, İ.Ü.Yayın no;2191,İstanbul – 1976, s.1-5
[14] PEKİNER, Kâmuran;a.g.e s.52)
[15] bknz. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği,Sıra no:126.12.1998 gün 21447 Mükerrer Sayılı Resmi Gazete
[16]PATON ve diğerleri; Muhasebenin temelleri (essentials of accounting), çev. Mustafa Aysan, İktisat Fak. İşletme İktisadı Enstitüsü Yayınları, Sermet Matbaası, İstanbul-1964,s.118.
[17] AKDOĞAN-SEVİLENGÜL; Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğine Göre Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulaması, 3.baskı,İstanbul SMMMO Yayınları no.7,İstanbul-1994s.101
6 Ocak 2010 Çarşamba
Denetim Terimleri
DENETİM TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ
Akış diyagramı (Flow-charting);Prosedürlerin, bilgilerin ve dokümanların akışını gösteren diyagram. Bu teknik karmaşık akışların ya da prosedürlerin özet olarak anlatımına imkân verir.
Anahtar denetim noktaları (Key audit points); Prosedürlerin ve işlemlerin çok önemli aşamalarındaki hataları önleme ve ortaya çıkarma bakımından bir sistemde temel rol oynayan denetim noktaları.
Analitik inceleme prosedürü ( Analytical review procedure); Ek denetimler (örneğin, maddi doğruluk testleri) yapılması gereğine işaret eden tutarsızlıkları belirlemek üzere hesaplardaki değişimlerin ve rasyoların kronolojik karşılaştırılmasını ve analizini içeren prosedür.
Bağımsızlık (Independence); Bir denetim kurumuna ve denetçilerine, herhangi bir dış müdahale olmaksızın, kendilerine verilen denetim yetkilerine uygun olarak davranabilme anlamında tanınan özgürlük.
Belli bir faaliyete yönelik denetim ( Selective audit); Özelliği olan faaliyete veya hata ya da yolsuzluk olasılığı çok yüksek bir faaliyete odaklanan denetim.
Bildirim mektubu ( Letter of notification); Denetimin amacını ve kapsamını, yetkili denetçilerin isimlerini ve bunların görev sürelerini bildirmek üzere denetim kurumu tarafından denetlenene gönderilen mektup.
Bilgi Teknolojileri Denetimi (IT denetimi); işletmelerin sahip olduklar bilgi teknolojisi kaynaklarının değerlenmesi sürecidir.
Bilgisayar denetimi ( Computer audit); Veri taşıyıcılarında kayıtlı verilere ilişkin olan ve bilgisayar ortamını (uygulama dosyaları, yönetim sistemleri ve yazılım paketleri) değerlendirmeyi içeren denetim.
Bilgisayar uygulama dosyaları (EDP applications); Belli bir alana uygulanan program ya da program seti. Örneğin; bir ücret sistemi ya da bir envanter sistemi.
Bir hesabın kontrolu (Checking of an account); Bir hesap üzerinde yürütülen (ve hesaba dahil) işlemlerin doğruluğunun ve eksiksizliğinin kontrolu faaliyeti.
Bulguların bildirimi ( Statement of findings) Denetim mektubu.
Bütçe ( Budget); Belli bir zaman dilimi içinde gerçekleştirilmesi öngörülen programlanmış faaliyetlerin rakamsal ve finansal olarak ifadesi. Bütçe, gelecekteki faaliyetleri planlar ve elde edilen sonuçları bunlar gerçekleştikten sonra kontrol eder.
Bütünleşik denetim ( Comprehensive auditing);Mali denetimi ve performans denetimini eş zamanlı olarak yürütmeyi içeren denetim seti.
Çalışma Kağıtları ;Denetçi denetim çalışmaları sırasında, denetim görüşü oluşturmak amacıyla yeterli kanıt topladığını ve denetimi denetim standartlarına uygun bir şekilde gerçekleştirdiğini kanıtlayabilecek her türlü çalışmasını belgelendirmek durumundadır. Bu belgeler çalışma kâğıtları şeklinde olmaktadır.
Denetçi ( Auditor); Denetimi yürütmekle ve bunu tamamladıktan sonra onun hakkında rapor yazmakla görevli kişi
Denetim (Audit); Bir kuruluşun faaliyetlerinin ve işlemlerinin hedeflere, bütçelere, kurallara ve standartlara uygun olarak yürütülmesini ya da işlemesini güvence altına almak üzere incelenmesi. Bu incelemenin amacı, düzenli aralıklarla, düzeltici önlemi gerektirebilecek sapmaların belirlenmesidir.
Denetim alanı ( Audit field); Denetim konusunun ve periyodunun saptanması ve ayrıca uygulanacak denetimin niteliğinin belirlenmesi (örneğin, 1989 yılındaki belli işlemlerin yasalara uygunluk ve/veya düzenlilik yönünden denetimi). Konu ya bütünüyle bir kuruluş (kamu kurumu, teşebbüs, proje vs. ) ya da bu kuruluşun bir bölümü veya fonksiyonu olabilir.
Denetim bulguları ( Audit findings); Sonuçlar çıkarılmak üzere denetim sırasında denetçi tarafından bulunan ve kaydedilen önemli olgular
Denetim el kitabı (Audit manual); Denetçilerin uymaları gereken denetim metod ve teknikleri ile denetim standartlarını detayları ile açıklayan kılavuz. Denetim el kitabı, bir denetim kurumunun tüm denetçilerinin (denetim olayına) koordineli ve uyumlu yaklaşımını sağlamak için vazgeçilmez bir enstrümandır.
Denetim izi (Audit trail); Verilerin yönetim ve iç kontrol sistemine girişlerinden çıkışlarına kadar izlenmelerine imkân veren yol.
Denetim mektubu (Audit letter); Denetim kurumu olarak bir taahhüdü göstermeksizin denetçi tarafından denetlenene gönderilen ve denetim bulgularını içeren özel not.
Denetim metodları ( Auditing methods); Denetimin ve denetimin yürütülme tarzının dayandırıldığı bütün prensipler ve kurallar. Ayrıca bkz. Denetim prosedürleri ve teknikleri.
Denetim planlaması ( Audit planning); Denetim görevlerinin yönetimi için gerekli enstrümanların belirlenmesi (Örneğin, denetim planlama notu, denetim programları ve kaynak bütçeleri)
Denetim programı ( Audit programme); Aşağıdaki unsurları belirleyen doküman: denetlenecek sistemler, dokümanlar ve mali tablolar;spesifik denetim hedefleri;denetimin kapsamı;yürütülecek çalışmanın çeşitli aşamalarının detayları ve uygulanacak denetim prosedürleri.
Denetim prosedürleri ( Audit procedures) Faaliyetlerin kronolojik ve rasyonel bir düzene göre yürütülmesine imkân veren denetim programı içinde seçilmiş bütün denetim metodları ve teknikleri
Denetim raporu ( Audit report); Denetim kurumunun yada denetçinin, denetlenenin veya diğer yetkili makamların dikkatlerine sunmada yarar gördüğü bulguların, sonuçların ve gerekli ahvalde tavsiyelerin yazılı anlatımı. Denetlenenin cevapları denetim raporuna eklenebilir.
Denetim riski ( Audit risk); Denetçinin bir hata ya da yolsuzluğu tasdik etme veyahut ortaya çıkaramama olasılığı
Denetim sahası ( Audit sphere); Denetim alanı
Denetim sonuçları ( Audit conclusions); Kendi bulgularına açık bir atıfta bulunarak, denetlenen bilginin doğruluk ve güvenilirlik derecesi hakkındaki denetçi görüşünün özet olarak ifadesi. Denetim sonuçlarında denetçi, gözlenen zayıflıkların etkisini, bunların arzedebileceği riskleri ve bu risklerin etkilerini değerlendirir.
Denetim standartları ( Audit standards); Gerçekleştireceği hedefler, uygulayacağı denetim prosedürleri ve teknikleri, hazırlamak durumunda olduğu rapor ve iş kalitesi bakımından denetçinin uyması gereken kurallar.
Denetim teknikleri ( Audit techniques); Denetçinin (denetim için) gerekli bilgileri toplamada yararlandığı araçlar.
Denetim testi ( Audit test); Spesifik bir denetim hedefine ulaşılıp ulaşılmadığını belirlemek amacıyla seçilmiş bir ögenin test edilmesi.
Denetim yazılımı ( Audit software); Denetçilere bilgisayar dosyaları üzerinde veri işleme çalışması (işlem) yapma imkânı veren ve denetim alanına uygulanan bütün programlar.
Denetimin hassaslık derecesi ( Audit intensity); Uygulanan denetim prosedürlerindeki kesinlik derecesi. Hassaslık derecesi, incelenecek örneklemenin büyüklüğünü ya da denetlenen unsurların kapsanma oranını belirler.
Destekleyici dokümanlar (Supporting documents);İşlemlerin ve gerçekleşmiş ve/veya faaliyetlerin kaydedilmiş olduğunu destekleyen dokümanlar ve kanıtlayıcı belgeler.
Dış denetim (External audit);Dış ve denetlenenden bağımsız bir organ tarafından yürütülen denetim ki bunun amacı hesapların ve mali tablolar ile işlemler ve mali yönetimin düzenliliği ve mevzuata uygunluğu hakkında kanaat (görüş) bildirmek ve rapor vermektir.
Esasa ilişkin ( Fundamental);Hesaplara ve mali tablolara ilişkin bulgunun niteliğinin mali tabloların bütünüyle değeri hakkında kuşkuya yol açması ve denetçinin tatmin edici bir sonuca ulaşmasını imkânsız kılması. Bu durum hesapların tasdikinin reddi için bir gerekçe oluşturabilir.
Faaliyet denetimi (Operational audit); Performans denetimi.
Finansal denetim (Financial audit);Hesaplar ve mali tablolar ile işlemlerin düzenliliğinin ve mevzuata uygunluğunun bir denetçi tarafından incelenmesi ki bu inceleme bir kanaat bildirebilme veya bildirememe ile sonuçlanır.
Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri (Generally accepted accounting principles); Muhasebe standartlarına uyumla ilgili olarak mesleki kuruluşların ya da organların kabul ettiği ve muhasebenin dayandığı genel prensipler. Hesap verme sorumluluğu (Accountability); Kendisine emanet edilen fonların, bu fonların verilme şartları çerçevesinde yönetildiğini ve kontrol edildiğini göstermek üzere denetlenen bir kişi ya da kuruluşa yüklenen sorumluluk.
Hesapların denetimi ( Accounts audit); finansal denetim
Hile (Fraud); düzenbazlık, dalavere; dolandırıcılık, bir kişinin malından yada bazı yasal haklarından vazgeçmesine neden olacak kasti aldatmadır.
İç denetim (Internal audit);Kurum bünyesinde bulunan ve kurum yönetimi tarafından olası yolsuzlukları, hataları ve verimsiz uygulamaları en aza indirmek amacıyla kurumun sistemlerini ve prosedürlerini kontrol etmek ve değerlendirmek üzere görevli bulunan birim (veya faaliyet). İç denetim örgüt içinde bağımsız olmalı ve doğrudan yönetime rapor vermelidir.
İç kontrol (Internal control);Bütçeye ve yürürlükteki kurallara uyulmasına, varlıkların korunmasına, muhasebe kayıtlarının geçerliliğinin ve samimiyetinin sağlanmasına ve özellikle mali bilgileri uygun zamanda kullanıma hazır halde bulundurarak yönetsel kararların kolaylaştırılmasına imkân veren prosedürler ve araçlar bütünü.
İnceleme alanı ( Area of investigation);Hem denetim faaliyet sahası hem de denetim kapsamı dikkate alınarak belirlenen alan. İnceleme alanı, denetlenen kuruluşa ve planlanan denetimin niteliğine göre denetim konularının sınırlarını açık bir biçimde belirler.
İzleme ( Follow-up);Belirli bir zaman diliminden sonra, denetlenenin denetim raporundaki sonuçlar ve tavsiyeler doğrultusunda yürüttüğü faaliyetlerin ve aldığı önlemlerin denetçi tarafından sistemli bir biçimde incelenmesi ve değerlendirilmesi.
Kanıt ( Evidence);Bir bulguyu ya da sonucu biçimlendirirken ve raporunu kaleme alırken denetçinin temel aldığı dokümanter kanıt ve diğer anlamlı bilgi.
Kontrol (Control);Bir işlemin yapılması sırasında doğru ve düzenli olarak kayıtlara alınmasının gözlenmesi, varsa hatayı anında işlemi yapana bildirerek düzeltilmesini sağlamaktır.
Kontrol Riski (Control Riski); işletmenin iç kontrol yapısı ile ilgili oluşturduğu politika ve prosedürlerin, önemli hataları önleyememe veya ortaya çıkartamama riskidir.
Koordineli denetim (Coordinated auditing);Görevleri çakıştığında iş programlarının ve sonuçların karşılıklı bildirimi ve denetime yönelik mevcut kaynakların optimizasyonu amacıyla araçların bir araya getirilmesi suretiyle iç ve/veya dış denetimler arasında yapılan işbirliği.
Maddi doğruluk testi ( Substantive test);Diğer testlere (örneğin, uygunluk testleri ve analitik kontrol prosedürleri) ilaveten sistem tabanlı denetimin parçası olarak kullanılan denetim metodu. Maddi doğruluk testleri kural dışı işlemlerin doğrudan ve ayrıntılı bir şekilde gün ışığına çıkarılmasına imkân sağlar.
Mali Tablolar Denetimi (Financial Statement Auditing); bir işletmenin mali tablolarının, o işletmenin mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını öngörülmüş muhasebe standartları çerçevesinde, doğru olarak yansıtıp yansıtmadığını belirlemek amacıyla, söz konusu tablolar ve bu tabloların dayanağını oluşturan kayıt, belge ve diğer ipuçları üzerinden yürütülerek, bulguları bir denetim raporunda özetleyen sistematik bir incelemedir.
Mevzuata uygunluk denetimi ( Legality audit); Mali denetim.
Muhasebe kontrolu ( Accounting Control)Varlıkların korunmasına, hesapların ve mali tabloların güvenilirliğine yönelik olarak organizasyon planına, prosedürlere ve kayıtlara ilişkin kontrol.
Operasyonel risk (Operational Risk);yetersiz ve sorunlu iş süreçleri, personel ve sistemlerden veya dış etkenlerden kaynaklanan kayıplardır.
Ortaya Çıkarma Riski (Detection Risk); denetçinin finansal tablolarda bulunan önemli bir hatayı bulmada başarısız olması olasılığıdır.
Ön inceleme ( Preliminary survey);Denetlenecek kuruluş hakkında bilgi toplamak (ki toplanan bilgi sürekli denetim dosyasının ana ögesini oluşturur.) amacıyla yapılan inceleme. Bu inceleme, kuruluş bünyesinde sorumlulukların dağılımının bir ön görünümünü verir.
Önemlilik ( Materiality);Ortaya çıkarılan bir ya da bir çok hatanın bir referans noktasına göre mukayesesinin sonucu.
Örnekleme (Sampling); Bir örneğe dahil etmek üzere bir istatistiki ana kütleden kalemlerin seçimi süreci ve bu amaca ulaşmak için kullanılan metod
Öz değerleme yaklaşımı (Control-Self Assesment); kontrol kalitesinin değerlendirilmesinde iç denetçiler ve yönetime gerekli olan iç kontrol bilgisinin ortaya çıkarıldığı bir süreçtir.
Performans denetimi ( Performance audit);Yönetimin bütün kademelerini, bunların programlanmaları, uygulanmaları ve izlenmeleri aşamalarındaki tutumluluk, verimlilik ve etkinlik açısından kavrayan denetim.
Revizyon (Revision);;Gözden geçirmek tekrar incelemektir. Gözden geçirme eleştirisel bir gözle yapılmaktadır. Revizyon daha çok vergisel inceleme amaçlıdır.
Risk Odaklı Denetim (Risk Based Auditing); işletmelerin risk profillerinin belirlenmesi, denetim sürecinin işletmenini risk profiline göre şekillendirilmesi ve denetim kaynaklarının buna göre tahsis edilmesi esasına dayanan ve denetimin etkililiğini artırmayı amaçlayan bir denetim yaklaşımıdır.
Sistem tabanlı denetim ( System-based audit);Denetçinin denetlenenin sistemlerini, özellikle iç kontrol sistemlerini incelediği, iç kontrol sistemlerinin güçlü ve/veya zayıf noktalarını belirlediği ve daha sonra da bunun ışığında kanaat üretmesi için gerekli denetim çalışmasının yerini, niteliğini ve kapsamını tayin ettiği denetim türü.
Stratejik planlamanın denetimi ( Strategic-planning audit);Kuruluşun ana (genellikle uzun vadeli) hedeflerinin gerçekleştiğini ve kaynakların elde edilmesine, kullanımına ve elden çıkarılmasına yönelik politikalara ve stratejilere uyulduğunu sağlamayı konu alan denetim.
Sürekli Denetim (Continious Auditing); fiziki belge olmaksızın, gerçek zamanlı muhasebe sistemi altında finansal tablo sunumunun ortaya çıkmasına temel olacak şekilde, elektronik denetim kanıtları toplamaya yönelik sistematik bir süreçtir.
Şekil yönünden kontrol ( Formal control);Bir prosedürün ya da dokümanın şekil yönünden kontrolu.
Tarafsızlık ( Objectivity);Denetçi ile denetlenen arasındaki ilişkilerde vazgeçilmez bir davranış. Tarafsızlık, denetçinin bulgularının ve raporlarının, sadece yürürlükteki kurallara, kabul görmüş prensiplere ve uygulamalara uygun olarak denetim sırasında elde edilen olgulardan etkilenmesini güvence altına alır.
Tasdik (doğrulama) fonksiyonu (Attest function);Yetkili bir dış denetçi tarafından hesaplar ve mali tablolar hakkında mesleki bir kanaatin beyanı.
Teftis (Inspection);Bir şeyin aslını doğrusunu veya işlerin iyi yürütülüp yürütülmediğini anlamak için incelemedir. Teftiş denetimden daha dar kapsamlıdır.
Temsili örnek (Representative sample);İçinden alındığı bütün ana kütle açısından tipik olduğu kabul edilen örnek. Bu tip örneklere ilişkin test sonuçları bütün ana kütleyi kapsayacak şekilde yaklaşık olarak hesaplanır.
Uygunluk testi ( Compliance test);Sistem tabanlı denetimin bir parçası olarak kullanılan bu denetim metodu, denetçi tarafından seçilen önemli kontrollerin öngörüldüğü gibi işlediğini sağlamaya yönelir. Eğer uygunluk testi önemli kontrollerde yetersizlikleri ortaya koyarsa, denetçi yetersizliklerin kapsamını daha açık ve seçik değerlendirmek üzere ilave denetimler (örneğin, maddi doğruluk testleri) yapmak durumunda olacaktır.
Yapısal Risk (Inherent Risk);Denetlenen işletmenin finansal tablolarında önemli hataların bulunması riskidir. Bu riskin değerlenmesinde işletmedeki iç kontrol yapısı ile ilgili politika ve prosedürlerin etkisi dikkate alınmamaktadır. Bundan amaç önemli hataların yansıması eğilimini ortaya koyabilmektir.
Yatay denetim ( Horizontal audit);Denetçi tarafından seçilen belli bir konunun birçok kuruluşta ya da bakanlıkta incelenmesi.
Yönetim uygulamalarının denetimi (Management-practice audit); Yöneticilerin kararlar almada, bu kararları uygulamada ve arzulanan sonuçların ne ölçüde gerçekleştiğini değerlendirmede yararlandıkları çeşitli sistemlerin ve metodların denetimi.
Yönetsel denetim ( Administrative audit);Yönetimce verilen yetkilendirme işlemleriyle sonuçlanan karar verme süreçlerine ilişkin organizasyon planını, prosedürleri ve dokümanları kapsayan ama bunlarla sınırlı olmayan denetim.
Akış diyagramı (Flow-charting);Prosedürlerin, bilgilerin ve dokümanların akışını gösteren diyagram. Bu teknik karmaşık akışların ya da prosedürlerin özet olarak anlatımına imkân verir.
Anahtar denetim noktaları (Key audit points); Prosedürlerin ve işlemlerin çok önemli aşamalarındaki hataları önleme ve ortaya çıkarma bakımından bir sistemde temel rol oynayan denetim noktaları.
Analitik inceleme prosedürü ( Analytical review procedure); Ek denetimler (örneğin, maddi doğruluk testleri) yapılması gereğine işaret eden tutarsızlıkları belirlemek üzere hesaplardaki değişimlerin ve rasyoların kronolojik karşılaştırılmasını ve analizini içeren prosedür.
Bağımsızlık (Independence); Bir denetim kurumuna ve denetçilerine, herhangi bir dış müdahale olmaksızın, kendilerine verilen denetim yetkilerine uygun olarak davranabilme anlamında tanınan özgürlük.
Belli bir faaliyete yönelik denetim ( Selective audit); Özelliği olan faaliyete veya hata ya da yolsuzluk olasılığı çok yüksek bir faaliyete odaklanan denetim.
Bildirim mektubu ( Letter of notification); Denetimin amacını ve kapsamını, yetkili denetçilerin isimlerini ve bunların görev sürelerini bildirmek üzere denetim kurumu tarafından denetlenene gönderilen mektup.
Bilgi Teknolojileri Denetimi (IT denetimi); işletmelerin sahip olduklar bilgi teknolojisi kaynaklarının değerlenmesi sürecidir.
Bilgisayar denetimi ( Computer audit); Veri taşıyıcılarında kayıtlı verilere ilişkin olan ve bilgisayar ortamını (uygulama dosyaları, yönetim sistemleri ve yazılım paketleri) değerlendirmeyi içeren denetim.
Bilgisayar uygulama dosyaları (EDP applications); Belli bir alana uygulanan program ya da program seti. Örneğin; bir ücret sistemi ya da bir envanter sistemi.
Bir hesabın kontrolu (Checking of an account); Bir hesap üzerinde yürütülen (ve hesaba dahil) işlemlerin doğruluğunun ve eksiksizliğinin kontrolu faaliyeti.
Bulguların bildirimi ( Statement of findings) Denetim mektubu.
Bütçe ( Budget); Belli bir zaman dilimi içinde gerçekleştirilmesi öngörülen programlanmış faaliyetlerin rakamsal ve finansal olarak ifadesi. Bütçe, gelecekteki faaliyetleri planlar ve elde edilen sonuçları bunlar gerçekleştikten sonra kontrol eder.
Bütünleşik denetim ( Comprehensive auditing);Mali denetimi ve performans denetimini eş zamanlı olarak yürütmeyi içeren denetim seti.
Çalışma Kağıtları ;Denetçi denetim çalışmaları sırasında, denetim görüşü oluşturmak amacıyla yeterli kanıt topladığını ve denetimi denetim standartlarına uygun bir şekilde gerçekleştirdiğini kanıtlayabilecek her türlü çalışmasını belgelendirmek durumundadır. Bu belgeler çalışma kâğıtları şeklinde olmaktadır.
Denetçi ( Auditor); Denetimi yürütmekle ve bunu tamamladıktan sonra onun hakkında rapor yazmakla görevli kişi
Denetim (Audit); Bir kuruluşun faaliyetlerinin ve işlemlerinin hedeflere, bütçelere, kurallara ve standartlara uygun olarak yürütülmesini ya da işlemesini güvence altına almak üzere incelenmesi. Bu incelemenin amacı, düzenli aralıklarla, düzeltici önlemi gerektirebilecek sapmaların belirlenmesidir.
Denetim alanı ( Audit field); Denetim konusunun ve periyodunun saptanması ve ayrıca uygulanacak denetimin niteliğinin belirlenmesi (örneğin, 1989 yılındaki belli işlemlerin yasalara uygunluk ve/veya düzenlilik yönünden denetimi). Konu ya bütünüyle bir kuruluş (kamu kurumu, teşebbüs, proje vs. ) ya da bu kuruluşun bir bölümü veya fonksiyonu olabilir.
Denetim bulguları ( Audit findings); Sonuçlar çıkarılmak üzere denetim sırasında denetçi tarafından bulunan ve kaydedilen önemli olgular
Denetim el kitabı (Audit manual); Denetçilerin uymaları gereken denetim metod ve teknikleri ile denetim standartlarını detayları ile açıklayan kılavuz. Denetim el kitabı, bir denetim kurumunun tüm denetçilerinin (denetim olayına) koordineli ve uyumlu yaklaşımını sağlamak için vazgeçilmez bir enstrümandır.
Denetim izi (Audit trail); Verilerin yönetim ve iç kontrol sistemine girişlerinden çıkışlarına kadar izlenmelerine imkân veren yol.
Denetim mektubu (Audit letter); Denetim kurumu olarak bir taahhüdü göstermeksizin denetçi tarafından denetlenene gönderilen ve denetim bulgularını içeren özel not.
Denetim metodları ( Auditing methods); Denetimin ve denetimin yürütülme tarzının dayandırıldığı bütün prensipler ve kurallar. Ayrıca bkz. Denetim prosedürleri ve teknikleri.
Denetim planlaması ( Audit planning); Denetim görevlerinin yönetimi için gerekli enstrümanların belirlenmesi (Örneğin, denetim planlama notu, denetim programları ve kaynak bütçeleri)
Denetim programı ( Audit programme); Aşağıdaki unsurları belirleyen doküman: denetlenecek sistemler, dokümanlar ve mali tablolar;spesifik denetim hedefleri;denetimin kapsamı;yürütülecek çalışmanın çeşitli aşamalarının detayları ve uygulanacak denetim prosedürleri.
Denetim prosedürleri ( Audit procedures) Faaliyetlerin kronolojik ve rasyonel bir düzene göre yürütülmesine imkân veren denetim programı içinde seçilmiş bütün denetim metodları ve teknikleri
Denetim raporu ( Audit report); Denetim kurumunun yada denetçinin, denetlenenin veya diğer yetkili makamların dikkatlerine sunmada yarar gördüğü bulguların, sonuçların ve gerekli ahvalde tavsiyelerin yazılı anlatımı. Denetlenenin cevapları denetim raporuna eklenebilir.
Denetim riski ( Audit risk); Denetçinin bir hata ya da yolsuzluğu tasdik etme veyahut ortaya çıkaramama olasılığı
Denetim sahası ( Audit sphere); Denetim alanı
Denetim sonuçları ( Audit conclusions); Kendi bulgularına açık bir atıfta bulunarak, denetlenen bilginin doğruluk ve güvenilirlik derecesi hakkındaki denetçi görüşünün özet olarak ifadesi. Denetim sonuçlarında denetçi, gözlenen zayıflıkların etkisini, bunların arzedebileceği riskleri ve bu risklerin etkilerini değerlendirir.
Denetim standartları ( Audit standards); Gerçekleştireceği hedefler, uygulayacağı denetim prosedürleri ve teknikleri, hazırlamak durumunda olduğu rapor ve iş kalitesi bakımından denetçinin uyması gereken kurallar.
Denetim teknikleri ( Audit techniques); Denetçinin (denetim için) gerekli bilgileri toplamada yararlandığı araçlar.
Denetim testi ( Audit test); Spesifik bir denetim hedefine ulaşılıp ulaşılmadığını belirlemek amacıyla seçilmiş bir ögenin test edilmesi.
Denetim yazılımı ( Audit software); Denetçilere bilgisayar dosyaları üzerinde veri işleme çalışması (işlem) yapma imkânı veren ve denetim alanına uygulanan bütün programlar.
Denetimin hassaslık derecesi ( Audit intensity); Uygulanan denetim prosedürlerindeki kesinlik derecesi. Hassaslık derecesi, incelenecek örneklemenin büyüklüğünü ya da denetlenen unsurların kapsanma oranını belirler.
Destekleyici dokümanlar (Supporting documents);İşlemlerin ve gerçekleşmiş ve/veya faaliyetlerin kaydedilmiş olduğunu destekleyen dokümanlar ve kanıtlayıcı belgeler.
Dış denetim (External audit);Dış ve denetlenenden bağımsız bir organ tarafından yürütülen denetim ki bunun amacı hesapların ve mali tablolar ile işlemler ve mali yönetimin düzenliliği ve mevzuata uygunluğu hakkında kanaat (görüş) bildirmek ve rapor vermektir.
Esasa ilişkin ( Fundamental);Hesaplara ve mali tablolara ilişkin bulgunun niteliğinin mali tabloların bütünüyle değeri hakkında kuşkuya yol açması ve denetçinin tatmin edici bir sonuca ulaşmasını imkânsız kılması. Bu durum hesapların tasdikinin reddi için bir gerekçe oluşturabilir.
Faaliyet denetimi (Operational audit); Performans denetimi.
Finansal denetim (Financial audit);Hesaplar ve mali tablolar ile işlemlerin düzenliliğinin ve mevzuata uygunluğunun bir denetçi tarafından incelenmesi ki bu inceleme bir kanaat bildirebilme veya bildirememe ile sonuçlanır.
Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri (Generally accepted accounting principles); Muhasebe standartlarına uyumla ilgili olarak mesleki kuruluşların ya da organların kabul ettiği ve muhasebenin dayandığı genel prensipler. Hesap verme sorumluluğu (Accountability); Kendisine emanet edilen fonların, bu fonların verilme şartları çerçevesinde yönetildiğini ve kontrol edildiğini göstermek üzere denetlenen bir kişi ya da kuruluşa yüklenen sorumluluk.
Hesapların denetimi ( Accounts audit); finansal denetim
Hile (Fraud); düzenbazlık, dalavere; dolandırıcılık, bir kişinin malından yada bazı yasal haklarından vazgeçmesine neden olacak kasti aldatmadır.
İç denetim (Internal audit);Kurum bünyesinde bulunan ve kurum yönetimi tarafından olası yolsuzlukları, hataları ve verimsiz uygulamaları en aza indirmek amacıyla kurumun sistemlerini ve prosedürlerini kontrol etmek ve değerlendirmek üzere görevli bulunan birim (veya faaliyet). İç denetim örgüt içinde bağımsız olmalı ve doğrudan yönetime rapor vermelidir.
İç kontrol (Internal control);Bütçeye ve yürürlükteki kurallara uyulmasına, varlıkların korunmasına, muhasebe kayıtlarının geçerliliğinin ve samimiyetinin sağlanmasına ve özellikle mali bilgileri uygun zamanda kullanıma hazır halde bulundurarak yönetsel kararların kolaylaştırılmasına imkân veren prosedürler ve araçlar bütünü.
İnceleme alanı ( Area of investigation);Hem denetim faaliyet sahası hem de denetim kapsamı dikkate alınarak belirlenen alan. İnceleme alanı, denetlenen kuruluşa ve planlanan denetimin niteliğine göre denetim konularının sınırlarını açık bir biçimde belirler.
İzleme ( Follow-up);Belirli bir zaman diliminden sonra, denetlenenin denetim raporundaki sonuçlar ve tavsiyeler doğrultusunda yürüttüğü faaliyetlerin ve aldığı önlemlerin denetçi tarafından sistemli bir biçimde incelenmesi ve değerlendirilmesi.
Kanıt ( Evidence);Bir bulguyu ya da sonucu biçimlendirirken ve raporunu kaleme alırken denetçinin temel aldığı dokümanter kanıt ve diğer anlamlı bilgi.
Kontrol (Control);Bir işlemin yapılması sırasında doğru ve düzenli olarak kayıtlara alınmasının gözlenmesi, varsa hatayı anında işlemi yapana bildirerek düzeltilmesini sağlamaktır.
Kontrol Riski (Control Riski); işletmenin iç kontrol yapısı ile ilgili oluşturduğu politika ve prosedürlerin, önemli hataları önleyememe veya ortaya çıkartamama riskidir.
Koordineli denetim (Coordinated auditing);Görevleri çakıştığında iş programlarının ve sonuçların karşılıklı bildirimi ve denetime yönelik mevcut kaynakların optimizasyonu amacıyla araçların bir araya getirilmesi suretiyle iç ve/veya dış denetimler arasında yapılan işbirliği.
Maddi doğruluk testi ( Substantive test);Diğer testlere (örneğin, uygunluk testleri ve analitik kontrol prosedürleri) ilaveten sistem tabanlı denetimin parçası olarak kullanılan denetim metodu. Maddi doğruluk testleri kural dışı işlemlerin doğrudan ve ayrıntılı bir şekilde gün ışığına çıkarılmasına imkân sağlar.
Mali Tablolar Denetimi (Financial Statement Auditing); bir işletmenin mali tablolarının, o işletmenin mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını öngörülmüş muhasebe standartları çerçevesinde, doğru olarak yansıtıp yansıtmadığını belirlemek amacıyla, söz konusu tablolar ve bu tabloların dayanağını oluşturan kayıt, belge ve diğer ipuçları üzerinden yürütülerek, bulguları bir denetim raporunda özetleyen sistematik bir incelemedir.
Mevzuata uygunluk denetimi ( Legality audit); Mali denetim.
Muhasebe kontrolu ( Accounting Control)Varlıkların korunmasına, hesapların ve mali tabloların güvenilirliğine yönelik olarak organizasyon planına, prosedürlere ve kayıtlara ilişkin kontrol.
Operasyonel risk (Operational Risk);yetersiz ve sorunlu iş süreçleri, personel ve sistemlerden veya dış etkenlerden kaynaklanan kayıplardır.
Ortaya Çıkarma Riski (Detection Risk); denetçinin finansal tablolarda bulunan önemli bir hatayı bulmada başarısız olması olasılığıdır.
Ön inceleme ( Preliminary survey);Denetlenecek kuruluş hakkında bilgi toplamak (ki toplanan bilgi sürekli denetim dosyasının ana ögesini oluşturur.) amacıyla yapılan inceleme. Bu inceleme, kuruluş bünyesinde sorumlulukların dağılımının bir ön görünümünü verir.
Önemlilik ( Materiality);Ortaya çıkarılan bir ya da bir çok hatanın bir referans noktasına göre mukayesesinin sonucu.
Örnekleme (Sampling); Bir örneğe dahil etmek üzere bir istatistiki ana kütleden kalemlerin seçimi süreci ve bu amaca ulaşmak için kullanılan metod
Öz değerleme yaklaşımı (Control-Self Assesment); kontrol kalitesinin değerlendirilmesinde iç denetçiler ve yönetime gerekli olan iç kontrol bilgisinin ortaya çıkarıldığı bir süreçtir.
Performans denetimi ( Performance audit);Yönetimin bütün kademelerini, bunların programlanmaları, uygulanmaları ve izlenmeleri aşamalarındaki tutumluluk, verimlilik ve etkinlik açısından kavrayan denetim.
Revizyon (Revision);;Gözden geçirmek tekrar incelemektir. Gözden geçirme eleştirisel bir gözle yapılmaktadır. Revizyon daha çok vergisel inceleme amaçlıdır.
Risk Odaklı Denetim (Risk Based Auditing); işletmelerin risk profillerinin belirlenmesi, denetim sürecinin işletmenini risk profiline göre şekillendirilmesi ve denetim kaynaklarının buna göre tahsis edilmesi esasına dayanan ve denetimin etkililiğini artırmayı amaçlayan bir denetim yaklaşımıdır.
Sistem tabanlı denetim ( System-based audit);Denetçinin denetlenenin sistemlerini, özellikle iç kontrol sistemlerini incelediği, iç kontrol sistemlerinin güçlü ve/veya zayıf noktalarını belirlediği ve daha sonra da bunun ışığında kanaat üretmesi için gerekli denetim çalışmasının yerini, niteliğini ve kapsamını tayin ettiği denetim türü.
Stratejik planlamanın denetimi ( Strategic-planning audit);Kuruluşun ana (genellikle uzun vadeli) hedeflerinin gerçekleştiğini ve kaynakların elde edilmesine, kullanımına ve elden çıkarılmasına yönelik politikalara ve stratejilere uyulduğunu sağlamayı konu alan denetim.
Sürekli Denetim (Continious Auditing); fiziki belge olmaksızın, gerçek zamanlı muhasebe sistemi altında finansal tablo sunumunun ortaya çıkmasına temel olacak şekilde, elektronik denetim kanıtları toplamaya yönelik sistematik bir süreçtir.
Şekil yönünden kontrol ( Formal control);Bir prosedürün ya da dokümanın şekil yönünden kontrolu.
Tarafsızlık ( Objectivity);Denetçi ile denetlenen arasındaki ilişkilerde vazgeçilmez bir davranış. Tarafsızlık, denetçinin bulgularının ve raporlarının, sadece yürürlükteki kurallara, kabul görmüş prensiplere ve uygulamalara uygun olarak denetim sırasında elde edilen olgulardan etkilenmesini güvence altına alır.
Tasdik (doğrulama) fonksiyonu (Attest function);Yetkili bir dış denetçi tarafından hesaplar ve mali tablolar hakkında mesleki bir kanaatin beyanı.
Teftis (Inspection);Bir şeyin aslını doğrusunu veya işlerin iyi yürütülüp yürütülmediğini anlamak için incelemedir. Teftiş denetimden daha dar kapsamlıdır.
Temsili örnek (Representative sample);İçinden alındığı bütün ana kütle açısından tipik olduğu kabul edilen örnek. Bu tip örneklere ilişkin test sonuçları bütün ana kütleyi kapsayacak şekilde yaklaşık olarak hesaplanır.
Uygunluk testi ( Compliance test);Sistem tabanlı denetimin bir parçası olarak kullanılan bu denetim metodu, denetçi tarafından seçilen önemli kontrollerin öngörüldüğü gibi işlediğini sağlamaya yönelir. Eğer uygunluk testi önemli kontrollerde yetersizlikleri ortaya koyarsa, denetçi yetersizliklerin kapsamını daha açık ve seçik değerlendirmek üzere ilave denetimler (örneğin, maddi doğruluk testleri) yapmak durumunda olacaktır.
Yapısal Risk (Inherent Risk);Denetlenen işletmenin finansal tablolarında önemli hataların bulunması riskidir. Bu riskin değerlenmesinde işletmedeki iç kontrol yapısı ile ilgili politika ve prosedürlerin etkisi dikkate alınmamaktadır. Bundan amaç önemli hataların yansıması eğilimini ortaya koyabilmektir.
Yatay denetim ( Horizontal audit);Denetçi tarafından seçilen belli bir konunun birçok kuruluşta ya da bakanlıkta incelenmesi.
Yönetim uygulamalarının denetimi (Management-practice audit); Yöneticilerin kararlar almada, bu kararları uygulamada ve arzulanan sonuçların ne ölçüde gerçekleştiğini değerlendirmede yararlandıkları çeşitli sistemlerin ve metodların denetimi.
Yönetsel denetim ( Administrative audit);Yönetimce verilen yetkilendirme işlemleriyle sonuçlanan karar verme süreçlerine ilişkin organizasyon planını, prosedürleri ve dokümanları kapsayan ama bunlarla sınırlı olmayan denetim.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)